Psk. Şilan Sönmez ile beraber hazırlanan “Boşanmanın Çocuklar Üzerindeki Etkisi” yazımızda, bu deneyimin çocukların ruh sağlığını nasıl etkilediği ve neler yapılabileceğine dair ışık tutuyoruz.
“Çocuğum için eşimden boşanmıyorum”, “Çocuk yaparsak ilişkimizi kurtarabiliriz” ya da “Boşanmak çocuklarımı travmatize edebilir” gibi söylemler toplumumuzda yaygındır. Peki, bu söylemler ne kadar doğru?
Evlilik, bir toplumda ailelerin oluşması için gerekli olan en temel birliktelik biçimidir. Aile ise anne, baba ve çocukların meydana getirdiği en küçük topluluktur. Bazen ailelerde birtakım anlaşmazlıklar ortaya çıkar ve bu durum sonucunda da ebeveynler ayrılık kararı alabilir. Ancak bu duruma dair perspektifimizi geniş tutarsak, boşanmanın hem olumlu hem de olumsuz etkilerinin mevcut olduğunu görebiliriz.
Boşanmaya Verilen Tepkiler: Ana Faktörler
Çocukların, boşanmaya verdiği tepkileri etkileyen bazı faktörler mevcuttur. Bunlar arasında çocuğun yaşı, cinsiyeti, büyüdüğü toplum, aldığı eğitim, anne ve babasıyla olan iletişimi gibi birçok etmenden söz edebiliriz. Örneğin, eğer çocuk gelişim aşamasında ise hayatındaki bu tarz bir değişimin etkisi daha büyük olabilir. Yaşının daha küçük olması güvenli olmayan bir bağlanmaya yol açabilir (Detaylı bilgi için bkz.). Bu sebeple boşanmadan daha fazla etkilenebilir ve bu etki yaşam boyu etkisini bırakabilir. Bir başka örnek ise, boşanma sürecinden sonra maddi problemler yaşamaya başlayan bir çocuğun adaptasyon sorunu yaşaması olabilir. Koşulları iyi olan bir okuldan koşulları kısıtlı olan okula geçtiğinde arkadaş çevresinin değişmesi, alıştığı öğretmenlerinden kopması veya genel olarak eğitim kalitesinin düşmesi çocuğu kötü etkilenebilir. Özellikle sosyalleşmenin önemini düşünürsek, arkadaş çevresindeki değişim çocuğun gelişimini bu noktada negatif etkileyebilir. Yaşadığı olumsuz olaylar yüzünden hayata ve çevresine karşı öfkeli bir insan profili oluşma riski doğar.
Boşanma Süreci
Boşanmaya karar veren ebeveynlerin, çocuklarının düzenine önem vermeleri bu durumu önleyebilmektedir. Bazı çocuklar daha normal karşılarken bazıları için bu durum travmatik olmaktadır. Çocuğun psikolojik sağlığının korunması için sürecin ve sonrasının düzgün bir şekilde yürütülmesi önemlidir. Bu süreçte çocuklar ebeveynlerin ilgisine, sıcaklığına ve yakınlığına daha fazla ihtiyaç duyarlar. Bazı ebeveynler, kendisi de boşanma sürecini zor atlattıkları için çocukları ihmal etmektedirler. İhmal edilen çocuklar içine kapanık hale gelebilir ve kendilerini dünyadan soyutlamak isteyebilir. Bazı çocuklar, anne ve babasının ayrılığı yüzünden kendini suçlamaktadır. Bu durumda da kendilerini yalnız, değersiz ve sevilmeye layık olmayan biri olarak görebilirler. ‘Yaramaz’ bir çocuk olduğu için anne ve babasının ayrıldığını düşünebilirler: Eğer yaramazlık yapmasaydım, o zaman annemle babam ayrılmazlardı! Dolayısıyla boşanma süreci ebeveynler arasında her ne kadar ortak bir anlaşma sonucunda gerçekleşebilse de bu süreç çocukların hayatında bir kayıp olarak kalabilir.
Kararı Açıklamak
Ebeveynler boşanma kararını kesin olarak verdiğinde bu konuda çocuğun doğru bir şekilde ve doğru zamanda bilgilendirilmesi önemlidir. Boşanma sırasında ve sonrasında bazı ebeveynlerin, çocuklarına karşı bilinçsiz tutumları çocuğu olumsuz etkilemektedir. Bu bilinçsiz tutumlar, ebeveynlerin süreçle başa çıkamamaları ve çocuklarını desteksiz bırakmaları gibi örneklendirilebilir. Farklı yaşlardaki kardeşlere yapılacak açıklamalar da o yaşa uygun olmalıdır. Mesela küçük kardeşe yapılan tarzda bir açıklama büyük çocuğu tatmin etmeyebilir.
“Çocuklukta tecrübe edilen zorlukların sayısı arttıkça gelecekte depresif bozuklukların, madde kullanımı bozukluklarının ve intihar girişimlerinin de oranı artmaktadır’.
(Erdim ve Ergün, 2016)
Bir çocuk fiziksel ve psikolojik gelişimini en iyi ailesinin desteğiyle tamamlar. Her çocuk anne ve babasının ilgisine muhtaçtır. Aile sevgisini ve şefkatini yeterince alamayan çocuk, bu eksikliği başka yerde tamamlamaya çalışır; ancak çoğu zaman işlevsel olmayan davranışlar gösterir.
Her Şey Çocuğumun İyiliği İçin…
Bazı aileler çocukların iyiliği için bir arada kalmayı tercih ederler. Birlikteliği devam ettirmenin çocuğun iyiliği için olduğunu düşünmek toplumda oldukça yaygın bir hatadır. Ancak bir arada kalmanın çok nadir işe yaradığı görülmektedir. Örneğin, Zehra ile Mehmet her akşam evde kavga etmekte, yemek masasında birbirlerini küçümsemekte ve birbirlerinden ayrı vakit geçirmektedir. Ancak çocuklarının ruh sağlığının bozulmaması için bu ilişkiye katlanarak hayatlarına devam etmeye çalışmaktadır. Bu fedakarlığı yapmanın da onları iyi birer ebeveyn yaptığına inanmaktadırlar. Sağlıksız bir aile ortamında büyüyen çocukların, gelecekteki hayatlarını sağlıklı bir şekilde kurmaları oldukça zorlaşır. Bunun sebebi, doğru seçimler yapmakta zorluk çekmeleridir. Ebeveynler arasında çıkan gerginlikler çocukları etkilemektedir. Çocukların aile kavramını öğrenecekleri dönemde ebeveynlerinin ayrılığına şahit olması, aile kavramını tam olarak anlayabilmesine engel olur. Bir çocuğun kişiliğinin ideal bir aile tarafından kazandırılması oldukça önemlidir.
Baumrind’in çalışmasında demokratik yani güvenilir olarak adlandırdığı ebeveynlik tutumunu benimseyen anne ve babalar, çocuklarına karşı ilgili ve tahammüllüdürler. Ancak güvenli bir alanda onlara birtakım kurallar koyarlar ve bu kuralların mantığını açıklarlar. Bu noktada koyulan kuralların mantığını açıklamak, hiçbir rasyonalite sunmadan çocukların o kurallara itaat etmesini bekleyen ebeveynlere göre daha sağlıklıdır. Çocuklarının davranışlarında hatalı olmaları durumunda ebeveynler yol gösterici olurlar ancak kontrolü de ellerinde tutarlar. Demokratik ebeveyn tarzıyla büyüyen çocukların, mutlu, yetenekli, ve başarılı bir hayat sürme ihtimalleri daha yüksek bulunmuştur.
Boşanma Konuşması
Çocuğun eğitimi aile ortamında başlar. Ailesinden öğrendikleri hayatını şekillendirmesine yardımcı olur. Bu yüzden çocukların anne ve babasından öğrendikleri oldukça önemlidir. Çocuğa boşanma sürecini anlatırken bazı uygulanması gereken durumlar mevcuttur. Örneğin ebeveynler boşanma sürecini anlatmadan önce çocuklarına onu ne kadar sevdiğini ve hayatlarındaki önemlerini anlatmaları gerekmektedir. Anne ve babasının her ne koşulda olursa olsun, onu sevmekten asla vazgeçmeyeceğini anlatmaları ve buna inandırmaları oldukça önemlidir. Anne ve babasının sorumluluklarının değişmediğini anlatabilirler. Çocukla konuşma yaparken asla sadece anne veya sadece baba konuşmamalıdır. Anne ve babanın sözü bir olmalıdır.
Çocuğa, boşanmanın sebebinin onun olmadığını anlatmak oldukça önemlidir. Eğer çocuk bu durumdan kendini suçlarsa kendisine öfkeli bir birey haline gelir. Ayrıca çocuklara, ayrılığı değiştirecek veya ailedeki problemleri çözüme kavuşturma yolunda yapabilecekleri hiçbir şey olmadığı da söylenmelidir. Ailesiyle yaşadığı ortamdaki değişiklikler hakkında çocuk bilgilendirilmesi oldukça önemlidir. Çocuğun hayatındaki yenilikler söylenmelidir. ‘ Boşanma sonrasında çocukların yaşayacakları değişikler en asgari düzeyde tutulmalıdır (Erdim ve Ergün, 2016). Ayrıca gerektiği zamanlarda, mesela, çocuklarının doğum günlerinde anne ve babanın bir araya gelmesi çocuğun psikolojik sağlığı için gereklidir. Daha önemlisi boşanma süreci ne kadar stresli olursa olsun çocukların evli veya ayrı ebeveynlere sahip olmaktan ziyade ruhsal ve fiziksel ihtiyaçlarının karşılandığı bir ailede büyümeleri gerekmektedir.
Boşanma süreci her zaman uygun süreçler halinde ilerlemeyebilir. Ebeveynler arasında yaşanan şiddetli geçimsizlik boşanma sürecinin planlanmasını engelleyebilir. Ancak ebeveynlerin çocuklarına bu süreci anlatmaları çok önemlidir. İlişkilerindeki problemleri bir kenara bırakıp çocuklarının geleceklerini düşünmeleri gerekmektedir.
Boşanma, aile birliğinin yapısal, duygusal ve ruhsal açıdan bölünmesine neden olur. Boşanma ailenin tüm bireyleri için oldukça karmaşıktır ancak en fazla çocuklar zarar görürler. Boşanma sonrası çocuk ya da ergenlerde; okulda başarısızlık, kendine güvenmeme, değersizlik hissi, sürekli terk edileceğini düşünme, kaygı ve streste artış, suça yönelme veya ilerleyen yaşlarda çocuk sahibi olma konusunda olumsuz duygular ve düşünceler oluşturmaktadır (Erdim ve Ergün, 2016). Tüm bu sebeplerden dolayı boşanma sürecinin çocuklara bilinçli bir şekilde anlatılması oldukça önemlidir. Ebeveynlerin çözüm bulamadıkları durumlarda uzmanlardan destek almaları da değerlidir.
KAYNAKÇA
- Erdim L, Ergün A. (2016). Boşanmanın Ebeveyn ve Çocuk Üzerindeki Etkileri. 3(1): 78-84.
- Torun, Z. (2022). Boşanmanın Çocuklar Üzerindeki Etkileri Nelerdir? https://www.evimdekipsikolog.com/blog/bosanmanin-cocuklar-uzerindeki-etkileri-nelerdir/.
- Baumrind, D. Child-care practices anteceding three patterns of preschool behavior. Genetic Psychology Monographs. 1967; 75: 43-88.
Derin Kubilay 