Hangi ekolden terapi almalıyım?

Terapiye başlamaya karar verdiğiniz an aklınızda pek çok soru oluşur: Hangi terapiste gitmeliyim? Terapi sürecim kaç seans sürecek? Terapi odasında neler oluyor? Küçük bir araştırma yaptığınızda ise terapistlerin farklı ekollerde seanslar verdiğini göreceksiniz. Bu bilgi de aklınızda yeni sorular şekillendirecektir: O zaman hangi ekol üzerine uzman bir terapiste gitmeliyim?

Bu yazıda kısaca size ekoller hakkında bilgi vereceğim. Tabii ki bu yazıya göre “ben şu ekole daha uygun olmalıyım” demek zordur. Birden fazla ekolde uzmanlaşmış bazı terapistler direk danışana hangi ekolden ilerlemek istediğini sorarken pek çoğu danışan ile kendi klinik gözlemine göre belirli bir ekolden çalışmaya başlar. Gene de ekoller hakkında kısa bir bilgi edinmeniz için bu yazı yararlı olabilir.

Psikoloji, insan davranışlarının altında yatan sebepleri inceleyen bir bilim dalıdır. Bu yolda düşünceler, inançlar, duygular, motivler, ilişkiler, etkileşimler, öğrenilenler ve pek çok katman da incelenir. Her psikoloji ekolü insan davranışlarını belirli bir pencereden yorumlayan, patoloji ve semptomları farklı şekilde ele alan ve farklı tekniklerle çözümlemeler yapan belli başlı yaklaşımlardır. Bir ekol bilinçdışına değinirken, bir öteki öğrenilen davranışlara ışık tutar. Bazen düşünce yapımızı etkileyen inançlardan konuşurken, bazense şemalar ve travmatik anı ağları karşımıza çıkar.

Bu yazıda günümüzde en yaygın uygulanan 4 temel psikoloji ekolü hakkında bilgi vereceğim: Psikodinamik Terapi, Bilişsel Davranışçı Terapi, EMDR Terapisi ve Şema Terapi. Tabii ki bunların yanı sıra Mindfulness, Kabul ve Kararlılık, Varoluşçu Terapiler, Davranışçı Terapiler ve bunun gibi pek çok farklı ekol de mevcuttur.

PSİKODİNAMİK TERAPİ

Freud ile doğan psikanaliz, kişinin bilinçdışı süreçlerini inceleyen ve danışanın bir divana yatarak arkasında oturan terapiste aklından geçenleri serbest çağrışım ile anlattığı bir terapi düzenine sahiptir. Ancak yıllar içerisinde psikanalizden doğan psikodinamik terapi, iki kişinin karşılıklı oturduğu bir seans biçimine evrilmiştir.

Psikodinamik terapi, kişinin kendisine dair derin bir farkındalık kazanmasını amaçlar. Bu minvalde kişinin yaşadığı problemlerin, aklından geçen düşüncelerin ve birtakım duyguların bilinçdışı kaynaklarına bakar. Tekrar eden birtakım davranışlarımızın nedenleri, olaylara verdiğimiz tepkilerin kökenleri, bardaktan taşarcasına yaşadığımız duygularımızın bize verdikleri mesajları, birbirine benzer başlayıp süren ya da biten ilişkilerimizin altında yatan sebepleri çözümler. Bu ekole göre farkında olmadığımız birtakım bilinçdışı motivasyonlar bizim bugünkü davranışlarımızı etkiler. Geçmişte yaşanılan deneyimler (özellikle çocukluk çağı yaşantıları) günümüzde olduğumuz kişi üzerinde etkilidir.

Hangi psikolojik problemlerde en çok etkilidir?

• Depresyon
• Anksiyete bozuklukları/Fobiler
• İlişkisel problemler
• Kişilik bozuklukları
• Travma
• ….

Seans süreci nasıl işler?

• Her hafta ortalama 45 dakika süren konuşma terapisidir.
• Seanslara rüyalar getirilir, serbest çağrışım yapılır ve akla gelen her düşünce, duygu, anı hiçbir şekilde yargılanmadan seansta ifade edilebilir.
• Farkındalık hemen kazanılan bir yeti olmadığı için görece uzun süreli bir terapidir.

Bu ekolün ana hedefi nedir?

• Kendi hayatımız ve kim olduğumuz hakkında farkındalık kazanarak yaşadıklarımızla ilgili ilişkiler kurabilmek
• Sorunların kökenlerini keşfederek günümüzdeki ilişkileri değiştirebilmek/dönüştürebilmek
• Bir sorununun tezahürü olan semptomların çözülmesi

BİLŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ

BDT ise kişinin negatif ve rahatsız edici birtakım düşüncelerinin, olumsuz duygu ve işlevsel olmayan davranışları üzerindeki etkisini inceler. İrrasyonel düşünceler ve inançlara sahip olduğumuzda hoşumuza gitmeyen duyguları deneyimleriz; bunun sonucunda da bazı davranışlar sergileriz. Bilişsel Davranışçı Terapi ise irrasyonel düşünceleri saptar, sebeplerini araştırır ve onları daha gerçekçi ve mantıklı düşünceler ile değiştirir.

Sahip olduğumuz negatif düşüncelere karşı gelir, onları çürütmek için karşı kanıtlar bulur ve o düşüncelere bağlı gelişen problemler için çözümler üretiriz. Pek çok psikolojik problemin ana kaynağı bu düşüncelerdir. Böylece ortaya çıkan semptomların, problemlerin, patolojik sorunların kaynağı olan düşüncelerin daha sağlıklı olanlarla değiştirilmesi asıl çözümdür. Düşüncelerin yanı sıra, BDT bize işlevsel davranışlar gösterebilmemiz için çeşitli beceriler de öğretir. Böylece bir olay yaşadığımızda bu olayı nasıl algıladığımız, yorumladığımız ve anlam yüklediğimiz üzerinde bir kontrol kazanırız. Burada ana hedef, düşünme biçimlerinin değiştirilerek bu düşüncelerin yol açtığı duygu ve davranışları da sağlıklı bir şekle sokmaktır.

Hangi psikolojik problemlerde en çok etkilidir?

• Depresyon
• Anksiyete bozuklukları/Fobiler
• Bağımlılık
• İlişkisel sorunlar
• Obsesif kompulsif bozukluk
• Yeme bozuklukları
• ….

Seans süreci nasıl işler?

• Her hafta ortalama 45 dakika ile 1 saat arası süren konuşma terapisidir.
• Hedef odaklı ve yapılandırılmış olduğu için görece daha hızlı ve kısa süreli bir terapidir
• Bir davranışın geçmişten gelen kökenlerinden ziyade bugün odaklı bir terapidir. Böylece günümüz sorunlarıyla baş etme kapasitesini geliştirir
• Terapist, öğrenilen becerileri pekiştirmek amacıyla bazen danışana ödevler verir; bu ödevler seanslarda incelenir

Bu ekolün ana hedefi nedir?

• Olaylar karşısında kendi düşünce yapımızı, yorumlama şeklimizi ve algılayış biçimimizi değiştirebilmek
• İşlevsel olmayan davranış biçimlerini sağlıklı bir hale getirebilmek
• Zorlu yaşam olayları karşısında problem çözme becerileri kazanmak

EMDR Terapisi

Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Terapisi olarak da bilinen EMDR, son zamanlarda terapi alanında popülaritesi artan bir terapi yöntemi haline gelmiştir. Bu yöntem, Adaptif Bilgi İşleme modeline dayanmaktadır. Bu teoriye göre, beynimiz bir deneyime dair düşünceleri, duyumları, duyguları ve o deneyime dair sahneleri birer bilgi olarak alıp işlemektedir. Bu işlem sonucunda ise deneyimler, zihnimizdeki anı ağlarını oluşturmaktadır. Zaman içerisinde bu deneyimler anılara, anılar da öğrenme sürecine dönüşmektedir. Ancak zaman zaman olumsuz deneyimler bir nevi sistemde arıza üreterek bilgi işleme sürecinin aksamasına yol açmakta ve anılar düzgün bir şekilde işlenememektedir.

İşte tam bu noktada EMDR, bu makineyi düzgün bir şekilde çalıştırır: Travmatik anılara ulaşarak onları yeniden işlemler. Çarklar çalıştıkça travmatik anıların oluşturduğu negatif inanışlar, rahatsız beden duyumları ve olumsuz duygular teker teker çözülür. Böylece bilgi yeniden sağlıklı bir şekilde işlenerek kişiye yeni bir öğrenme ve bakış açısı kazandırır. Anılar ya da deneyimler unutulmaz; ancak bu olaya verilen tepki değişir. EMDR; geçmiş, şimdiki zaman ve gelecekten beslenir. Geçmiş anılardan başlar, şimdiki semptomları görür ve gelecekte ortaya çıkabilecek benzer durumlara dair işlevsel davranışlar geliştiririz. 

Hangi psikolojik problemlerde en çok etkilidir?

Kimler EMDR terapisinden yararlanabilir? Yapılan çalışmalara göre; kaygı bozukluklarından depresyona, yeme bozukluklarından yas ve kayıp sorunlarına kadar EMDR terapisi pek çok psikolojik sorun konusunda etkindir. Özellikle stresli veya travmatik olaylar konusunda EMDR’in yarar gösterdiği pek çok araştırma yapılmıştır.

• Travma Sonrası Stres Bozukluğu
• Depresyon
• Anksiyete bozuklukları/Fobiler
• İlişkisel sorunlar
• Yas süreci
• Yeme bozuklukları
• ….

Seans süreci nasıl işler?

• EMDR’in ilk aşamasında danışanın hikayesi ve günümüzde yaşadığı problemler dinlenir; daha sonrasında buna uygun bir tedavi planı çizilir.
• Daha sonrasında “duyarsızlaştırma” adı verilen bir teknik ile göz hareketleri, bedenin sağ ve sol yanı dokunarak veya işitsel olarak iki kulağın duyabileceği şekilde uyaranlar veririz. Amacımız, beynin iki yarım küresi arasında bir geçiş sağlayarak anıların yeniden işlenmesidir.
• Son aşamada artık size rahatsızlık veren bir anının bulanıklaştığını, o anıya dair duygu ve düşüncelerinizin değiştiğini, hatta anıyı artık travmatik bir şekilde ele almadığınızı görürsünüz. EMDR’in en önemli faydalarından biri de genelleştirme etkisidir: Örneğin, annenize dair bir anı ile başladığımızda ve bu anı çözüldüğünde, annenize dair pek çok rahatsız edici anıya da farklı yaklaştığınızı görürsünüz. Bu yüzden son derece motive edici bir terapi yöntemidir.

Bu ekolün ana hedefi nedir?

• Travmatik bir anıyı rahatsız edici herhangi bir duygu, düşünce ya da tetikleyici olmadan hatırlayabilmek
• Pozitif anı ağlarını etkinleştirerek olumlu anılara ulaşabilmek
• Gelecek şablonu ile ileride karşılaşabileceğimiz sorunlarla da başa çıkma becerici kazanmak
• Semptomların ortadan kalkarak kişinin daha psikolojik olarak dayanıklı bir hale gelmesi

EMDR daha detaylı bilgi için tıklayınız.

Şema Terapisi

Şema terapi ise psikopatolojinin gelişmesine sebep olan duygulara odaklanarak kişideki ana şemaları saptar. Şema, kişinin yaşadıkları deneyimleri ile oluşturdukları inanç ve düşünce modellerini temsil eder. Özellikle çocuklukta karşılanmamış duygusal ihtiyaçlar, günümüzdeki şemaları ve davranış kalıplarımızı önemli ölçüde etkiler. Şema terapisi ile insanlar sahip oldukları şemaları fark ederek kendi duygu, düşünce ve davranışlarına karşı farkındalık kazanır ve bu sayede daha işlevsel ilişkiler geliştirir. İşlevsiz baş etme modlarına müdahale ederek sağlıklı yetişkin sesini güçlendirmeyi hedefler.

5 Ana şema alanı vardır: Ayrılma ve dışlanma alanı, güven ve sevgi ihtiyacı karşılanmadığında ortaya çıkar. Örneğin insanlar sürekli terk edilebileceklerine inanabilir ya da partnerlerine karşı kuşku duyabilir. Zedelenmiş özgürlük alanı, yetersizlik ile ilişkilidir ve insanların sürekli bir başkasına bağımlı olmasına sebep olabilir. Zedelenmiş sınırlar alanında kişiler sorumluluk almakta zorlanabilir çünkü her istediğini yapan ebeveynler ile büyümüşlerdir. Başkaları yönelimlilik alanı ise duyguları ifade edememe ve onay ihtiyacından doğar. Son olarak aşırı duyarlılık alanında kişiler baskıcı ve mükemmelliyetçi bir ailede büyümüş ve hayatlarına karşı olumsuz bir bakış açısı geliştirmiştir.

Hangi psikolojik problemlerde en çok etkilidir?

Şema terapi en çok borderline ve narsistik kişilik bozukluğuna sahip bireylerin tedavisi için önerilse de pek çok psikolojik bozuklukta etkilidir.

• Kişilik bozuklukları
• Depresyon
• Anksiyete bozuklukları
• TSSB
• Yeme bozuklukları
• İlişkisel sorunlar
• …

Seans süreci nasıl işler?

• Seans süresi 45 dk ile 1 saat arasında değişir. Ne kadar seans olacağı tüm ekoller gibi danışanın bireysel özelliklerine bağlıdır.
• Bu noktada işlevsel olmayan şemaların saptanması ve değiştirilmesi ana hedef olsa da şema terapi yalnızca konuşma terapisi değil, aynı zamanda aktif terapi tekniklerinin de uygulandığı bir alandır.

Bu ekolün ana hedefi nedir?

• Sorunların altında yatan şemaların belirlenmesi ve daha sağlıklı bir noktaya getirilmesi
• Psikolojik problemlerle ilişkili olarak baş etme becerilerinin güçlendirilmesi
• Karşılanmamış duygusal ihtiyaçların fark edilmesi

Sonuç olarak, her ekolün kendi içinde artıları ve eksileri de olsa hepsi belirli bir düzeyde farkındalığı ve günümüzdeki davranışların değişimini hedefler. Bir ekol, diğerinden daha iyi ya da eksik değildir. Terapistler kendilerini yatkın gördükleri ekoller üzerine eğitim alır ve klinik kararlarına göre danışana en iyi gelecek ekolden seansları yürütürler. Ancak psikoterapi sürecine başlamadan önce ekoller üzerine bilgi almak değerlidir.