Ebeveynler çocuklarının davranışlarını idare etmek için farklı yöntemler kullanırlar. Bu farklı yöntemlere “ebeveynlik stili” denir. Bu stilin oluşmasında inançları, kendi ailelerinden öğrendikleri, kişilik özellikleri ve çevresel birtakım etkiler rol oynar. Bazı ebeveynler çocukları üzerinde sıkı bir disiplin kurarken, bazıları çocuklarının her istediğini yere getirirler. Birtakım aileler çocuklarının ne yaptıklarına ilgisiz kalırken, en doğru davranışı çocuklarına hem ilgi gösteren hem de yaşına uygun kurallar koyan ebeveynler sergiler. Ebeveynlik stili; çocukların bireysel, sosyal ve akademik gelişimlerinde önemli rol oynar. Baumrind’e göre 4 stil vardır:
- Otoriter Ebeveynlik
- Demokratik Ebeveynlik
- İzin Verici Ebeveynlik
- İhmalkâr Ebeveynlik
1. OTORİTER EBEVEYNLER
- Katı bir disiplin uygularlar.
- Hata yapıldığında ceza uygulanır.
- İletişim tek yönlüdür: Ebeveyn’den çocuğa doğrudur.
- Kurallar genelde açıklanmaz; yalnızca uygulanır.
- Anneler daha az anaç davranır.
- Esnekliği az, yüksek beklentiler vardır.
Çocuklar
- Düşük akademik başarı.
- Düşük özgüven ve özsaygı.
- Akranlarıyla zayıf ilişkiler.
- Agresif olabilirler.
- İleriki dönemlerde psikolojik sorunlar, alkol/madde kullanımı ve suç işleme görülebilir.
2. DEMOKRATİK EBEVEYNLER
- En doğru ebeveyn stilidir.
- Beklentiler çocukla beraber belirlenir; açık ve nettir. Ne çocuğun yapabileceğinden düşük ne de yüksektir.
- Disiplin kurallarının mantığı ve sebepleri çocuğa açıklanır; hatalar karşısında geri bildirim vererek çocuğa o hatayı düzeltmesi için destek verilir.
- İletişim çok güçlü ve çift yönlüdür.
- Ebeveynler ilgi ve şefkat gösterir.
- Çocuklarla pozitif bir ilişki kurarlar.
Çocuklar
- Yüksek özgüven ve özsaygı.
- Bağımsız davranış sergileme ve karar alma.
- Fedakar davranışlar gösterme.
- Yüksek akademik başarı.
- Kendi davranışlarının sorumluluğunu alırlar, fikirlerini söylemekten çekinmezler.
3. İZİN VERİCİ EBEVEYNLER
- Çocuklarının istediği her şeye evet derler.
- Yönlendirme ve rehberlik az görülür.
- Kural ve disiplin yoktur.
- İletişim açıktır ancak çocuklar kendi kararlarını kendi verirler; aileler hiçbir yönlendirmede bulunmaz.
- Aşırı ilgili, şefkatli ve anaçtır; ancak otorite yoktur.
- Beklentiler düşüktür.
- Ebeveynden ziyade arkadaş gibidir.
Çocuklar
- Düşük akademik başarı.
- Olgun olmayan davranışlar.
- Bağımsız davranışlar sergileme konusunda sıkıntı.
- Daha az davranışlarının sorumluluğunu alırlar.
- Otorite ve kurallara uyma konusunda sıkıntı.
- Benmerkezci davranırlar; sosyal becerileri düşüktür.
4. İHMALKAR EBEVEYNLER
- İhmalkâr ebeveynler çocuklarının hayatlarına karışmaz, çok fazla özgürlük verir ve yollarından çekilirler.
- Hiçbir disiplin, yönlendirme veya kural yoktur.
- Şefkat, ilgi veya anaç davranışlar da yoktur.
- Hiçbir beklenti olmaz.
- İletişim eksiktir.
Çocuklar
- Hem sosyal hem de akademik hayatta sorun yaşarlar.
- Ergenlik döneminde dürtüsel, antisosyal ve aykırı davranışlar.
- Öz kontrol yok; özgüven ve özsaygı düşük.
- İleriki dönemlerde psikolojik sorunlar, alkol/madde kullanımı ve suç işleme görülebilir. İntihar riski vardır.
Ebeveynler her zaman tek bir kategori ile sınırlandırılamaz; bazen birden fazla stile uyum gösterebilirler. Ebeveynlik stilleri arasında en olumlu sonuçlar demokratik ebeveynlik ile ilişkilidir. Araştırmalara göre böyle ailelerde büyüyen çocuklar gelecekte de daha mutlu, özsaygısı yüksek ve sosyal becerileri güçlü bireylere dönüşmektedir.
Derin Kubilay 